ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 4، تیر 1400 ، شماره پی در پی 62

خوانشی فلسفی از رمان «شازده احتجاب» نوشتۀ هوشنگ گلشیری با ابتنا بر رویکرد ریزوماتیک ژیل دلوز

صفحه (119 - 139)
احمد محمدی ، حسین اردلانی (نویسنده مسئول)، نفیسه نمدیان‌پور
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده
زمینه و هدف: با ورود رویکردهای مدرنیستی به ادبیات داستانی معاصر، استفاده از صناعات روایی در روایت داستانها به عنصری برجسته و درخور توجه مبدل گشته و نویسندگان روز متناسب با هستی‌شناسی نوین خود، به بهره گیری از تکنیکهای روایی پیچیده روی آورده اند و بتدریج از روایت کلاسیک و خطی دهه های گذشته دوری جسته اند. هوشنگ گلشیری یکی از داستان‌نویسان معاصر است که در غالب آثار کوتاه و بلندش درمورد صناعات روایی، رفتاری خلاقانه و حرفه ایی اختیار کرده است. این پژوهش با ابتنا بر رویکرد ریزوماتیک ژیل دلوز فیلسوف فرانسوی و مؤلفه های مترتب با آن رویکرد نظیر اقتدارزدایی سوژه، صیرورت و شدن، قلمروزدایی و قلمروگذاری، به بررسی مضمونی و تکنیکی رمان «شازده احتجاب» میپردازد.
روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است.
یافته ها: رمان شازده احتجاب بواسطۀ ریختار صناعی و دلالتمندش از قابلیت و ظرفیت خوانش ریزوماتیک دلوزی برخوردار است.
نتیجه گیری: گلشیری با بهره گیری نوآورانه و تلفیقی از شیوۀ جریان سیال ذهن، سبک گفتار غیرمستقیم آزاد و تک‌گویی درونی، اجرای پیرنگ غیرخطی و دورانی، پرداخت کولاژوار (مولکولی) شخصیتها، ترسیم مکان داستان بصورت غیر توپولوژیکی و زمان داستان در هیئت غیرتقویمی و نهایتاً ایجاد فرم و ساختاری سیال در روایت، امکان خوانش ریزوماتیک رمان را فراهم آورده است که در تدلیل و تصدیق این مدعا، بخشها و صحنه های از رمان نقل و مورد تحلیل ریزومی قرار گرفت.

کلمات کلیدی
شازده احتجاب , ریزوم , دلوز , صیرورت , قلمروزدایی.

• انتقادی و بالینی، دلوز، هیل، (1396)، ترجمه زهره اکسیری، پیمان غلامی و ایمان گنجی تهران: نشر بان.
• پاینده، حسین، (1397)، مجلۀ اندیشۀ پویا، شمارۀ 55.
• پساساختارگرایی در فلسفۀ هنر ژیل دلوز، اردلانی، حسین، (1395) همدان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.
• چکامۀ گذشته-مرثیۀ زوال، بهیان، شاپور، (1394)، تهران: چشمه.
• حرکت در مه، شهسواری، محمدحسن، (1395)، تهران: چشمه.
• «رویکرد ریزوماتیک به معرفت و نقد چالش‌های آن برای تربیت اسلامی»، سجادی، سیدمحمد و باقری‌نژاد، زهره، (1390)، دوفصلنامۀ تربیت اسلامی، شمارۀ 13، صص 123-144.
• «رویکرد ریزوماتیک و درختی: دو شیوه‌ی متفاوت در آفرینش و خوانش اثر ادبی»، رامین‌نیا، مریم، (1394)، فصلنامۀ ادب‌پژوهی، شمارۀ 32، صص 31-62.
• ژیل دلوز، اسمیت، دانیل و پرتویی، جان، (1394)، ترجمۀ سید محمدجواد سیدی، تهران: ققنوس.
• ژیل دلوز، کولبروک، کلر، (1387)، ترجمۀ رضا سیروان، تهران: نشر مرکز.
• شازده احتجاب، گلشیری، هوشنگ، (1357)، چاپ هفتم، تهران: ققنوس.
• فرهنگ پسامدرن، رشیدیان، عبدالکریم، (1393)، تهران: نشر نی.
• فلسفه چیست، دلوز، ژیل و گتاری، فلیکس، (1391)، ترجمۀ زهره اکسیری و پیمان غلامی، تهران: رخداد نو.
• فلسفۀ فولدینگ، کمالی، محسن، (1383)، تهران: مهر.
• گشودن رمان، پاینده، حسین، (1392)، تهران: مروارید.
• میرعابدینی، حسن، (1397)، مجلۀ اندیشه پویا، شمارۀ 55
• . همراه با شازده احتجاب، طاهری، فرزانه و عظیمی، عبدالعلی، (1380)، تهران: دیگر.
• هنر داستان‌نویسی، لاج، دیوید، (1388)، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: نشر نی.